مکتب نوسازی متقدم و ریشه های تاریخی بحران منابع آب های زیرزمینی در ایران: بررسی تأثیر و عملکرد اصل چهار ترومن - علی احمد رفیعی راد- احمد محمدی

: در درازنای تاریخ، ساکنان سرزمین نیمه خشک و کم باران ایران متناسب با وضعیت سرزمینی خود به شیوه­های متفاوت به بهره­برداری از منابع آب اقدام نموده­اند. لیکن در سده­ی اخیر با رواج الگوهای مکتب نوسازی، در شیوه­های بهره­برداری از منابع مذکور دگرگونی بنیادی به وجود آمده که این منابع را به طور چشمگیری دچار چالش نموده است.­ مقالۀ حاضر برآمده از چنین نگاهی، حفر چاههای عمیق و ترویج آن را در یکی از اولین برنامه­های گسترده نوسازی ایران- موسوم به اصل 4 ترومن (1349-1327)- بررسی می­نماید. مسئلة اصلی پژوهش حاضر جستجوی ریشه­های بحران آب و به عبارتی ریشه­های تغییر الگوی بهره­­برداری است که منجر به این بحران شده است. روش تحقیق مورد استفاده بر اساس مطالعات کتابخانه­ای و بررسی اسناد و مدارک تاریخی با تاکید بر منابع و اسناد دست اول است. این اسناد عبارتند از: اسناد کتابخانه و آرشیو ملی ایران (مراکز تهران، اصفهان و کرمان)، کتاب «اسنادی از اصل 4 ترومن در ایران»، آرشیو اینترتی وزارت کشور امریکا­، آرشیو اینترنتی آژانس آمریکایی توسعه بین­المللی[1]، انتشارات و مکاتبات مربوط به اصل 4 و همچنین اسناد مؤسسات وابسته مانند دانشگاه یوتا. بررسی جایگاه و مبانی نظری موضوع با تفکیکِ نقش، کنش و تاثیر سه دسته کنشگر متعامل در این فرایند(کارگزاران آمریکایی در مقام مروجان، تسهیل­گران و توسعه­گران رهیافت جدید؛ دولت و کارگزاران دولتی ایران؛ و مردمان عادی یا بهره­مندان از منابع اصل4) صورت می­گیرد. برآمده از یافته­های پژوهش می­توان گفت؛ اصل چهار ترومن با استفاده از روش­های مختلف آموزش و نهاد­سازی به صورت مستقیم و غیر­مستقیم در چهار مرحله(دوره­های ترجیح رویکرد نوسازانه برای بهره­برداری از منابع،عملیاتی نمودن برنامه­ها، تغییر اولویت از اجرا به نظارت و برنامه­ریزی، دوره پس از اتمام قرارداد)بر تکوین و تشدید وضعیت بحرانی آب­های زیرزمینی ایران موثر بوده است. کلمات کلیدی: مکتب نوسازی متقدم، اصل چهار ترومن، نوسازی، چاه عمیق، منابع آب، بحران در منابع آب­ زیرزمینی. [1]USAID (United States Agency for International Development ) آژانس مذکور، در سال 1961 و در دوران ریاست جمهوری کندی به منظور کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای جهان ایجاد شد و در سال 2009 به بعد رسماً با وزارت امورخارجه و وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا همکاری می­کند.